Αφιέρωμα στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο ! από τη Μαρίνα Αναστασίου

 

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ηράκλειο Κρήτης, 1 Οκτωβρίου 1541 – Τολέδο, 7 Απριλίου 1614), γνωστός επίσης με το ισπανικό προσωνύμιο El Greco,] που σημαίνει Ο Έλληνας,ήταν Κρητικός ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της ισπανικής Αναγέννησης. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από την Ελλάδα, δημιουργώντας τα περισσότερα έργα του στην Ιταλία και στην Ισπανία. Εκπαιδεύτηκε αρχικά ως αγιογράφος στο Ηράκλειο, που αποτελούσε τότε τμήμα της ενετικής επικράτειας, και αργότερα ταξίδεψε στη Βενετία. Στην Ιταλία επηρεάστηκε από τους μεγαλύτερους δασκάλους της ιταλικής τέχνης, όπως τον Τιντορέττο και τον Τιτσιάνο, του οποίου υπήρξε μαθητής, υιοθετώντας στοιχεία από τον μανιερισμό. Το 1577 εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του και ολοκλήρωσε ορισμένα από τα πιο γνωστά έργα του.

Υφολογικά, η τεχνοτροπία του Ελ Γκρέκο θεωρείται έκφραση της Βενετικής Σχολής και του μανιερισμού όπως αυτός διαμορφώθηκε στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Παράλληλα χαρακτηρίζεται από προσωπικά στοιχεία, προϊόντα της τάσης του για πρωτοτυπία, τα οποία όμως δεν βρήκαν μιμητές στην εποχή του, γεγονός που δεν ευνόησε και τη συνέχειά τους. Η μπαρόκ τεχνοτροπία που εκτόπισε τον μανιερισμό, αλλά και τα αμέσως μεταγενέστερα καλλιτεχνικά ρεύματα που δεν αντιμετώπισαν ευμενώς το ύφος του και είχαν ως αποτέλεσμα να αγνοηθεί το έργο του Γκρέκο τους επόμενους αιώνες. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, αναγνωρίστηκε ως πρόδρομος της μοντέρνας τέχνης που αξιοποίησε στοιχεία της Ανατολικής και Δυτικής παράδοσης, και το έργο του επανεκτιμήθηκε, διατηρώντας μέχρι σήμερα δεσπόζουσα θέση ανάμεσα στους μείζονες ζωγράφους όλων των εποχών.

Έργα του

Η προσκύνηση των Ποιμένων                                                        Η Σταύρωση

Η Πεντηκοστή

Το σύνολο του έργου του ξεπερνά τα πλαίσια μιας συγκεκριμένης σχολής και εκφράζει το γενικό περιεχόμενο του μεσογειακού πολιτισμού. Από την βυζαντινή τέχνη ο Θεοτοκόπουλος αντλεί την έννοια της παραμορφώσεως των σωμάτων, από τη βενετσιάνικη την αίσθηση του χρώματος και από την ισπανική παράδοση τον  δραματικό ρεαλισμό.Η έντονη αίσθηση του υψηλού και η τάση προς την αφαίρεση, χαρακτηριστικά της βυζαντινής τέχνης και της Κρητικής σχολής του 16^ου αιώνα ειδικότερα, θα παραμείνουν οι μόνιμοι και κύριοι στόχοι σε όλη την διαδρομή της ζωγραφικής του. Ο συνδυασμός των διαφόρων αυτών επιδράσεων , με μια εντελώς προσωπική διατύπωση, δημιουργεί έναν κόσμο φανταστικό, διατρεχόμενο από αστραφτερές λάμψεις που εξαίρουν τις τονικές ασυμφωνίες των χρωμάτων, έναν κόσμο γεμάτο τεντωμένα σώματα και κυματοειδείς γραμμές.

Στη «Σταύρωση» η αφαιρετική και χρωματική τόλμη των μεγάλων επιφανειών είναι εμφανής. Το περιστατικό τοποθετείται σε απόλυτο, ουράνιο, ταραγμένο χώρο, γίνεται ένα πνευματικό γεγονός. Όλα τα περιπτωσιακά περιγραφικά στοιχεία έχουν εκλείψει και μόνο στην κάτω δεξιά γωνία του πίνακα υπάρχει μια ασήμαντη υπόμνηση του γήινου περιβάλλοντος. Η σύνθεση είναι υπερβολικά λιτή, οι χρωματικοί τόνοι συγκρατημένοι και το φως καταιωνίζεται σε τεράστιους όγκους ενοποιώντας τις μορφές. Στο κάτω δεξιό άκρο του πίνακα υπάρχει η συνηθισμένη ελληνική υπογραφή του: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος εποίει».

«Η προσκύνηση των Ποιμένων» θεωρείται ένα από τα τελευταία και ωραιότερα έργα του καλλιτέχνη. Η έντονη πνευματικότης του πίνακα οφείλεται στην ισχυρή δόνηση των μορφών που μετασχηματίζονται από την έκσταση και μοιάζουν σαν να θερμαίνονται από το εσωτερικό τους φως.

«Η πεντηκοστή» (περί το 1610) ανήκει στην τελευταία περίοδο του καλλιτέχνη, όταν ελευθερωμένος από τις δεσμεύσεις και την υλική πραγματικότητα, διακόπτει τον διάλογο με τα αισθητά, κάθε ανεκδοτική προσαρμογή στο θέμα και διανύει ένα στάδιο υψηλής πνευματικής ανατάσεως. Κρουνοί φωτός ωθούμενοι από μια ισχυρότατη δημιουργική πνοή διατρέχουν τους πίνακες προς όλες τις κατευθύνσεις, σχηματίζουν κατακόρυφους και διαγώνιους άξονες και στροβιλίζονται γύρω τους με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, διαγράφοντας σχήματα και μορφές που δεν ανήκουν στον γήινο κόσμο, αλλά είναι όντα υπερούσια, αντιληπτά μόνο σε στιγμές εκστατικής υπερεντάσεως. Ο Γκρέκο στρέφεται πια στον κόσμο των θείων υποστάσεων και προσπαθεί να τον αποδώσει ζωγραφικά, στηριζόμενος στην ιδιαίτερη ουσία του, στο φως που διαφεύγει μέσα από τις άγιες μορφές και τους δίνει ένα ποιητικό υπερκόσμιο κάλλος.

ΠΗΓΕΣ:

1.      ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

2.      Εγκυκλοπαίδεια Δομή (Πινακοθήκη)